6 Şubat 2023’te sadece 11 ilimiz değil tüm Türkiye, ardı ardına yaşanan Kahramanmaraş merkezli depremlerle derinden sarsıldı. Depremin hemen ardından başlayan arama kurtarma ve sonrasındaki yardım çalışmalarında devletimiz tüm kurumlarıyla seferber oldu. Bu dönemde TÜBİTAK olarak da bölgede çalışan gönüllülerimizle, acil ihtiyaçlara hızlıca uyarlanan teknolojilerimizle ve afeti analiz edecek araştırma programlarıyla sürece katkı sunarken akademiye yönelik, sanayiye yönelik, bilim insanlarına yönelik, bilim ve toplum desteklerimiz ile Afet Bölgesindeki ihtiyaçlar doğrultusunda yeni destek mekanizmaları tasarladık ve hayata geçirdik.
TÜBİTAK Başkanı Deprem Bölgesinde Araştırmalara Katıldı
TÜBİTAK Başkanı Prof. Dr. Hasan Mandal da süreci yakından takip etti, deprem bölgesini defalarca ziyaret ederek bölgede çalışmalarını sürdüren araştırmacıları ve depremzedeleri yalnız bırakmadı. Süreçte aktif rol üstlenen Mandal, 3 Mart 2023’te Dolmabahçe Sarayı’nda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan başkanlığında düzenlenen Ulusal Risk Kalkanı toplantısına katıldı.
Prof. Dr. Mandal, depremlerin hemen ardından Şubat ayında AFAD’da yapılan deprem araştırmaları İçin 11 Çalışma Grubu Kurulma kararı alınan toplantıya da katıldı. TÜBİTAK çalışma gruplarında da aktif görev aldı.
20 Şubat 2023’te Gaziantep’te dönemin Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı başkanlığında çeşitli üniversitelerden bilim insanlarıyla gerçekleştirilen “Deprem Bölgesi Fay Hatları ve Zemin Sıvılaşması” konulu toplantıya da iştirak etti.
TÜBİTAK olarak deprem bölgesinden ülkenin farklı yerlerine nakledilen vatandaşlarımızı da yalnız bırakmadık, onlara yardım desteği sağladık. TÜBİTAK Başkanı Prof. Dr. Hasan Mandal da özellikle Ankara’ya getirilen depremzedeleri sık sık ziyaret etti. Çubuk’taki KYK yurdunda kalan depremzede öğrencilerimizin sınavlara hazırlanması için de 20 bilgisayardan oluşan TÜBİTAK Bilişim Laboratuvarı kurduk.
TÜBİTAK 1002-C Doğal Afetler Odaklı Saha Çalışması Acil Destek Programı
Depremden hemen sonra proaktif bir yaklaşımla “TÜBİTAK Doğal Afetler Odaklı Saha Çalışması Acil Destek Programı’’ devreye alındı. Program kapsamında gelen başvurular 24 saat içinde değerlendirilerek karara bağlanıp destek süreci başlatıldı. Deprem felaketinin ardından benzer felaketlere hazırlıklı olunmasını sağlamak amaçları doğrultusunda bilimsel verilerin toplanması, sismik, jeolojik, jeodezik, tektonik, geoteknik, yapı sağlığı ve hasar, ulaştırma yapıları, deniz seviyesi değişimi, zemin yapısı ve sıvılaşma, yüzey kırığı, heyelan, radon gazı çıkışı, tarım, çevre, tarihi ve kültürel yapılar, sağlık hizmetleri, psikoloji, sosyal bilimler, gıda güvenliği, afet yönetimi vb. konularını içeren 61 farklı kurumdan 124 projeyi desteklemeye başladık. Türkiye’nin dört bir yanından 577 bilim insanı, jeofizikten lojistiğe kadar farklı alanlarda saha verisi topladı.
Birlikte Çalışıp Birlikte Başaracağız Programı (BİÇABA) Programı
Depremlerden etkilenen lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencileriyle doktora sonrası araştırmacıların, TÜBİTAK tarafından yürütülen veya desteklenen araştırma projelerinde yer almalarını sağlamak için Birlikte Çalışıp Birlikte Başaracağız Programı (BİÇABA) çağrıya açtık. Çağrı kapsamında 1.317 lisans öğrencisi, 648 yüksek lisans öğrencisi, 419 doktora öğrencisi ve 99 doktora sonrası araştırmacı desteklenmeye hak kazandı. Lisans öğrencilerini 6 ay süre ile aylık 3.000 TL, Yüksek lisans öğrencilerini 12 ay süre ile aylık 10.000 TL, Doktora Öğrencilerini 24 ay süre ile aylık 14.000 TL ve Doktora Sonrası Araştırmacıları 12 ay süre ile aylık 19.000 TL ile destekliyoruz.
Deprem Bölgesi Üniversiteleri Özel Çağrısı – BİNBİRÇABA
6 Şubat 2023 tarihinde yaşanan deprem felaketinden etkilenen araştırmacılarımızın Ar-Ge faaliyetlerini desteklemek üzere ve deprem felaketinin ilgili bölgedeki araştırma ekosistemine etkisinin en aza indirilmesi amacıyla 1 Mart 2023 tarihinde “1001-Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı” kapsamında, “Deprem Bölgesi Üniversiteleri Özel Çağrısı – BİNBİRÇABA”yı açtık. 31 Aralık 2023 tarihine kadar devam eden çağrı ile araştırmacı ve öğrencilerimiz araştırma faaliyetlerinden uzak kalmayacak ve özellikle bölgedeki ihtiyaçlara odaklanılarak bu illerdeki bilgi birikiminin korunmasına katkıda bulunulacak. “Deprem Bölgesi Üniversiteleri Özel Çağrısı – BİNBİRÇABA” kapsamında 681 proje başvurusu yapılmış olup bu projelerden 122’sini 70.623.873,10 TL bütçe ile destekledik.
1501 ve 1507 Deprem Bölgesi Özel Sektör Çağrısı (TEKNOÇABA)
6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen depremlerin etkilediği KOBİ ölçeğindeki kuruluşlarımızın proje esaslı araştırma, teknoloji geliştirme ve yenilikçilik faaliyetlerinin desteklenmesi amacıyla Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı’nın yürüttüğü (TEYDEB)1501-Sanayi Ar-Ge Destek Programı ve 1507-KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı kapsamında “2023-DEPREM BÖLGESİ Özel Çağrısı-TEKNOÇABA”yı açtık.
Çağrı kapsamında 156 başvuru içinde 38 projenin değerlendirme süreci sona erdi ve 28 projeyi destekleme kararı aldık.
4007 Afet Bölgesi “Bilim Her Yerde” Özel Destek Çağrısı
Ülkemizde yaşanan depremlerden doğrudan etkilenen 11 ilimize ve Sivas İli Gürün ilçesine özel olarak 4007 Afet Bölgesi “Bilim Her Yerde” Özel Destek Çağrısını hazırladık.
Çağrı kapsamında okul öncesinden liseye tüm öğrencilere yönelik atölye etkinlikleri gerçekleştirmeyi hedefleyen projeler desteklenerek deprem bölgesinde yaşayan çocuklarımızın ve gençlerimizin gündelik yaşama uyum süreçlerine bilimsel aktivitelerle katkı sağlanmaya çalışıldı.
4007 Afet Bölgesi “Bilim Her Yerde” Özel Destek Çağrısına 106 proje başvurusu yapıldı, 52 proje için destek kararı verildi.
Program kapsamında, 52 projenin düzenlediği etkinliklere 50 binden fazla kişi katıldı.
Destek üst limitinin 75.000 TL olarak belirtildiği çağrıda ortalama proje bütçesi 64.000 TL olarak gerçekleşti, yaklaşık 3.300.000 TL destek bütçesi proje yürütücülerine aktarıldı.
Deprem Araştırmaları Sanal Konferansı
2021 yılında “1001-Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı altında açılmış olan “Deprem Araştırmaları Çağrısı” kapsamında ve 6 Şubat depremlerinin ardından 06.02.2023 tarihinde açılan 1002-C Doğal Afetler Odaklı Saha Çalışması Acil Destek Programı kapsamında desteklenen projelerdeki gelinen aşamanın değerlendirilmesi, geleceğe yönelik çalışmaların planlanması ve projeler arasındaki etkileşimin artırılması amacıyla desteklenen projeler ile elde edilen bulguların, ulaşılan hedeflerin ve öngörülen katkıların paylaşılacağı bir etkinlik düzenlendi. 30 Mart 2023 günü gerçekleştirilen etkinliğin açılış konuşmalarını Cumhurbaşkanı Yardımcımız, Sanayi ve Teknoloji Bakanımız, TÜBİTAK Başkanımız ve AFAD Başkanı yaptı. TÜBİTAK YouTube kanalı üzerinden canlı yayınlanan etkinliğimiz öğleden önce 9, öğleden sonra ise 8 paralel oturum olmak üzere toplam 17 oturumda gerçekleşti. Deprem Araştırmaları Sanal Konferansı Proje Özetleri Kitapçığına aşağıdaki linkten ulaşılabilmektedir.
https://tubitak.gov.tr/sites/default/files/26720/deprem_arastirmalari_sanal_konferansi_proje_ozetl eri.pdf
TÜBİTAK 1007- Türkiye Paleosismoloji Araştırmaları Projesi
TÜBİTAK 1007 Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projelerini Destekleme Programı kapsamında desteklenen ve TÜBİTAK MAM yönetiminde gerçekleştirilmekte olan Türkiye Diri Faylarının Paleosismolojik Özelliklerinin Belirlenmesi Projesi’nde, AFAD ve MTA ihtiyaç makamı kurumlar, Türkiye Belediyeler Birliği ise proje sonuçlarının yerel yönetimlerce uygulanmasını teşvik edecek kuruluş olarak yer alıyor. Proje 01/09/2023 tarihi itibariyle yürürlüğe alındı. 30 Ekim 2023 tarihinde Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır’ın katılımıyla “Türkiye Diri Faylarının Paleosismolojik Özelliklerinin Belirlenmesi Araştırma Platformu” tanıtımı ve imza töreni gerçekleşti.
14’ü proje yürütücüsü kuruluş olmak üzere 22 üniversite ile AFAD ve MTA’dan 100’ü aşkın araştırmacı ve 90 bursiyer yer alıyor. Bilim insanlarımız diri fayların geometrilerini, ilgili fay segmentlerinde depremlerin tekrarlanma periyotlarını, son yüzey kırılması tarihlerini, kayma hızlarını ve her bir depremdeki ortalama kayma miktarına ilişkin bilgileri en güncel yöntemler ve öz kaynaklarımızla sürdürülebilirliğini sağladığımız uluslararası standartlardaki TÜBİTAK MAM AMS Laboratuvarı’nda yapılacak analizler ile belirleyecek. Yapılacak çalışmalar ile diri fayların bulundukları bölgelerde, yerleşim alanlarını etkileyebilecek deprem senaryoları ortaya konacak. Kurumların veri tabanlarının geliştirilmesine katkı sağlayacak bu çalışma AFAD tarafından oluşturulan Türkiye Deprem Tehlike Haritası’nın güncellenmesinde kullanılacak önemli bir veri kaynağı olacak.
TÜBİTAK bilim insanı burs ve destek programları kapsamında aşağıdaki özel çağrılar açılarak 113 destek kararı verildi:
Depremle ilgili konularda yurt dışında düzenlenecek bilimsel etkinliklere katılmak isteyen araştırmacıları desteklemek amacıyla 2224-A Yurt Dışı Bilimsel Etkinliklere Katılımı Destekleme Programı – Deprem Özel Çağrısı
Depremle ilgili konularda yurt içinde düzenlenecek bilimsel etkinliklere katılmak isteyen araştırmacıları desteklemek amacıyla 2224-B Yurt İçi Bilimsel Etkinliklere Katılımı Destekleme Programı – Deprem Özel Çağrısı
Depremle ilgili konularda yüz yüze ya da çevrimiçi bilimsel eğitim etkinliği düzenlemek isteyen bilim insanlarını desteklemek amacıyla 2237-A Bilimsel Eğitim Etkinlikleri Desteği Programı – Deprem Özel Çağrısı
TÜBİTAK destekleri kapsamında bursiyerlerimizin yanında olduk
Asrın felaketlerinin akabinde, yaklaşık 32 bin bursiyerimiz ile iletişime geçtik, taleplerinin yerine getirilmesi amacıyla ivedilikle çalışmalara başladık. Tüm bursiyerlerimizin bursları ivedilikle hesaplarına aktardık. Bunun yanı sıra destek programlarından yararlanan bursiyerlerimizin yararlandıkları burs ve destek programına göre gelişme ve sonuç raporu yükleme süreleri, azami öğrenim süreleri iki dönem uzatıldı.
Deprem bölgesinde öğrenim gören veya deprem bölgesinde ikamet eden bursiyerlerimize üç aylık bursları toplu halde ödedik.
Araştırma Programlarımızdan bazılarında burs başlatma sürelerini 6 ay kadar uzattık. Yurt Dışı Doktora Sırası ve Doktora Sonrası Araştırma Burs Programları ile desteklenen araştırmacılarımızın 20 gün olan Türkiye’de bulunabilme sürelerini 1 ayı burslu olmak üzere 3 aya kadar uzatmalarına imkânı sağladık.
ARDEB ve TEYDEB program ve desteklerimizin başvuru süreleri ile gelişme ve sonuç raporlarını teslim tarihlerini erteledik.
Bölgede yer alan üniversite ve firmalardaki proje yürütücülerimiz (170 akademisyen ve 74 firma araştırmacı) ile 500’ü aşkın bursiyerlerimizle irtibat kurduk.
Depremzede çocukları yayınlarımız ile buluşturduk. Çocukların yaşadıkları olumsuzlukları geride bırakmasına destek olabilmek için gerçekleştirilen etkinliklerde TÜBİTAK Meraklı Minik ve Bilim Çocuk Dergileri dağıttık.
Artçı depremler izlendi
TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi’nde (MAM) yürütülmekte olan Büyük Deprem Sonrası Acil Gözlem Araştırmaları (DEPAR-II) Projesi kapsamında 6 Şubat depremlerinin hemen ardından TÜBİTAK MAM Yer Bilimleri Araştırma Grubu 2 ekip olarak deprem bölgesine gidilerek 8 adet artçı deprem gözlem istasyonu kurdu.
2020 yılında bölgenin deprem tehlikesine yönelik olarak başlatılan “Gaziantep ili Sismik Tehlike Değerlendirme Projesi” kapsamında işletilmekte olan 7 adet sismoloji gözlem istasyonları ile birlikte toplam 15 yakın alan deprem gözlem istasyonunda artçı depremler 7/24 izlendi. Gaziantep ilini tehdit eden fay segmentleri için sismik tehlike haritaları oluşturuldu. Senaryo depremler için hasar dağılımı elde edildi. İl genelini temsil eden yapı envanteri derlenmiş ve yerel zemin koşullarını tanımlayan zemin sınıfı (Vs30) ve temel titreşim frekansı haritaları oluşturuldu.
208 adet sismoloji istasyonu kurularak gözlemlere başlandı
TÜBİTAK MAM, University of Missouri ve Georgia Tech iş birliği ile hayata geçirdiğimiz NSF (National Science Foundation) RAPID proje çalışmalarına Mayıs ayında Malatya, Adıyaman, Kahramanmaraş, Kayseri, Osmaniye, Adana ve Hatay illerini kapsayacak şekilde 136 adet sismoloji istasyonu kurularak gözlemlere başlandı. Temmuz ayında özel bir çalışma için deprem bölgesindeki fay çizgiselliğini dik kesecek biçimde 72 adet ek istasyon daha kurularak gözlemler sürdürüldü. Saha çalışmaları Eylül 2023’de tamamlandı. Proje kapsamında bölgede kurulan son teknoloji ölçüm sistemleri ile toplanan veriler deprem parametrelerinin yüksek hassasiyetle belirlenmesini ve yakın alan fay sistemlerindeki sismik etkinliğin detaylı şekilde ortaya konmasını sağlayacak.
TÜBİTAK MAM Yer Bilimleri Araştırma Grubu deprem bölgesinde meydana gelen deformasyon ve yapısal hasarların araştırılmasına yönelik olarak Hareketli Sismik Alıcı Dizini (HSAD) ölçüm sistemini geliştirdi. 48 kanallı ve farklı frekans bantlarında veri toplayabilen bu sistem Hatay ve Diyarbakır illerinde kullanıldı, elde edilen sonuçlar ilgili kurum ve kuruluşlara raporlandı.
TÜBİTAK 1002-C Doğal Afetler Odaklı Saha Çalışması Acil Destek Programı kapsamında Boğaziçi Üniversitesi yürütücülüğünde TÜBİTAK MAM Yer Bilimleri Araştırma Grubu, Yıldız Teknik Üniversitesi ve İstanbul Teknik Üniversitesi işbirliği ile “Mw 7.8 Pazarcık (Kahramanmaraş) Deprem Serisi” projesinde jeodezik çalışmalara yönelik olarak TÜBİTAK MAM’a ait 3 adet GNSS sistemi ile ölçümler sürdürülüyor.
Yapay Zeka Temelli Eşleştirme Programı (DERİNGÖRÜ)
Bugüne kadar ülkemizin stratejik tesislerini koruyan DerinGörü Yüz Tanıma Sistemi, hızlı ve özverili bir çalışma ile depremzedeler için özelleştirildi. TÜBİTAK BİLGEM’in geliştirdiği DerinGörü yüz tanıma ve eşleştirme yazılımı, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından aktif olarak kullanılmaya başlandı.
Enkazdan çıkan ancak aileleri bulunamayan çocuklarımızın bulunması için bu sistemimizi en hızlı şekilde devreye alındı. DerinGörü sistemimiz sayesinde şimdiye kadar 300’den fazla çocukta eşleşme sağlandı. Ayrıca DerinGörü sisteminin resmi olarak enabız’a entegrasyonu süreci gerçekleşti.
Yapay Zeka Temelli Sahte Hesap Analizi (SMAnaliz)
Sosyal medya üzerinden dezenformasyon ve sahte hesaplarla dolandırıcılık vakalarının önüne geçmek için Twitter analizi uygulamasını hizmete sunduk. Bu uygulama ile bölgede yardım faaliyetleri yürüten AFAD, AKUT, Kızılay gibi kuruluşların adını kullanarak bağış toplayan şüpheli hesap ve tweetleri yapay zeka ile tespit edip BTK’ya raporlayarak, sosyal medyada dezenformasyonla mücadelede etkin bir güç olarak bu süreçte önemli bir başka ihtiyaca cevap veriyoruz. Şimdiye kadar Twitter’da 2 milyondan fazla tweet analiz edilerek “retweet “ etkileşimleri kaldırılarak 400’e yakın şüpheli tweet tespit edildi. Ayrıca sisteme, valilik onaylı olmayan banka hesapları tespit etmenin yanı sıra; valilik onaylı olmayan kripto cüzdan adreslerini de tespit etme özelliği eklendi.
TÜBİTAK BİLGEM Afet Yönetimi Programı
Deprem, yangın, su baskını gibi afet olaylarının öncesi ve sonrasında afetzedeye ve arama kurtarma ekiplerine yardımcı olmak maksadıyla geliştirilebilecek teknolojilerde çalışmalar yapmak amacıyla TÜBİTAK BİLGEM çatısı altında Afet Yönetimi Programı oluşturuldu. 1 Mayıs 2023 tarihinde TÜBİTAK BİLGEM’de resmi olarak başlatılan programda Ar-Ge projeleri çalışmaları devam ediyor.
TÜBİTAK Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi (ULAKBİM) Proje ve Faaliyetleri
6 Şubat deprem felaketinin ardından ULAKBULUT grubu bölgede yer alan üniversitelere 236 vCPU, 1 TB RAM, 40 TB depolama desteğini ivedilikle tahsis etti.
Depremden zarar gören Üniversitelerin ULAKNET hatlarının tekrar faaliyete geçebilmesi için Türk Telekom ile birlikte çalışmalar yürütüldü, ihtiyaç olan yerlerde hatların hızlıca zarar görmemiş binalara nakilleri sağlandı.
6 Şubat 2023 deprem felaketinden etkilenen yerlerde bilimsel çalışmaların öncelikli olarak teşvik edilmesi için TÜBİTAK Türkiye Adresli Uluslararası Bilimsel Yayınları Teşvik (UBYT) Programı kapsamında 2023 yılında gerçekleşmiş UBYT başvuruları arasından, deprem illerinden yapılmış UBYT başvurularının teşvik ödemesi öncelikli olarak gerçekleştirildi.
6 Şubat depremlerinin ardından, çok sayıda bilim insanı etkilenen bölgede saha araştırmaları gerçekleştirdi. Bu doğrultuda, TÜBİTAK tarafından yayımlanan Turkish Journal of Earth Sciences adlı akademik dergimizde Aralık 2023’te “February 2023, Southern Türkiye Earthquake Sequence” adlı bir özel sayı yayımlanması kararı alındı. Yukarıda sözü edilen depremlere ve bu depremlerde yaşamını kaybeden insanlara adanan bu özel sayıda, sismik olaylar yerbilimsel bir perspektiften incelendi ve çeşitli yönleriyle ele alınan altı makale kabul edildi. https://journals.tubitak.gov.tr/earth/ sayfasında yayımlanacak.
Deprem felaketinden etkilenen illerde yayımlanan; TR Dizin başvurusu bulunan veya dizinlenen dergilerin yayımlanması veya TR Dizin süreçlerinin yerine getirilmesinde yaşanacak gecikmeler değerlendirmelerde ve TR Dizin süreçlerinde dikkate alınmadı.
DergiPark tarafından dergilere teknik altyapı, barındırma ve teknik destek hizmeti sunuldu. Deprem bölgesi yayımcılarına bu konularda öncelik verilerek ve işleri kolaylaştırıldı.
